FIZIČKE ŠTETNOSTI
Vlaga. Dovoljan udio vlage u vazduhu je važan uslov da bi se postigla udobnost prostora, naročito kod ljudi sa zdravstvenim problemima povezanim s disanjem. Ali vazduh može apsorbovati izvjesnu količinu vlage (relativna vlažnost vazduha, izražava se u procentima), što zavisi od temperature. Što je viša temperatura vazduh može primiti više vodene pare. Zagrijavanjem isušujemo hladan i vlažan vazduh i povećavamo njegovu sposobnost apsorpcije vodene pare. Pri padu temperature vazduha zasićenog vlagom, višak vlage se kondenzuje. Ako takvi uslovi traju duže vrijeme, dolazi do nastanka plijesni na zidovima, podovima, drvenim prozorima i vratima. Plijesan je jedan od najčešćih uzroka sindroma bolesne zgrade i bitno ugrožava zdravlje osoba koje u takvim prostorima borave.
Studije o kvalitetu vazduha u unutrašnjim prostorima pokazuju da je u 54% slučajeva uzrok nekvalitetnog vazduha nedovoljno provjetravanje. U svakom domaćinstvu nastaje vodena para obavljanjem svakodnevnih poslova (kuvanje, tuširanje, pranje, itd.), sušenjem građevinske konstrukcije i materijala i disanjem korisnika prostora. Tako na primjer jedna četvoročlana porodica dnevno proizvede, odnosno pošalje u svoj životni prostor prosječno 10 litara vode u obliku vodene pare.
Osvjetljenje je kompleksan pojam koji uključuje količinske i kvalitativne objektivne i subjektivne komponente. Svjetlost je važan faktor za održavanje života i funkcionisanje većine bioloških ritmova u tijelu te ima nekoliko odlika koje posebno utiču na ljudsko zdravlje, a to su vrsta (dnevno i vještačko), jačina, dužina izloženosti i spektar.
Sa zdravstvenog aspekta preporučuje se maksimalno korištenje dnevnog svjetla, čiji je spektar najugodniji za ljudsko oko. Obezbjeđenje dovoljne i odgovarajuće prirodne osvijetljenosti i osunčanosti stambenih prostorija jedan je od najvažnijih elemenata zdravih zgrada. Pored toga, dnevna rasvjeta i osunčanost su bitan faktor i za poboljšanja energetske efikasnosti zgrada, odnosno uštede u potrošnji energije. Savremeni sistemi zastakljivanja nude široke mogućnosti izbora. Veličinom i rasporedom prozorskih otvora na fasadama zgrada te izborom odgovarajućih sistema zastakljenja potrebno je postići dovoljan stepen i zadovoljavajuća jednolikost osvijetljenosti prostora. Prema potrebi koristi se i dodatna vještačka rasvjeta, koja treba biti dovoljna za razne aktivnosti, ali ne prejaka. Posebno je nepovoljna fluorescentna rasvjeta, koja zbog hladne, oštre, a ponekada i treptajuće svjetlosti izaziva zamor i glavobolju i u cjelini neprirodno psihičko stanje.
Buka je čujna akustična energija. Nivo buke, njena priroda i frekvencija preko dozvoljenih granica može štetno djelovati na fiziološko i psihološko zdravstveno stanje, čemu se danas u svijetu poklanja velika pažnja. Štetno dejstvo buke nije ograničeno samo na organ sluha. Buka se ubraja u stresogene faktore i utiče na poremećaj psihosomatskog zdravlja. Izaziva specifične i nespecifične efekte, stalne i privremene reakcije organizma: poremećaj spavanja, uznemirenost i neraspoloženje, smetnje u komunikaciji i pad koncentracije i radne sposobnosti.
Uticaji buke na ljudsko zdravlje mogu biti auditivni (zaglušenost, šum, neugodna bol, pa i gubitak sluha) i neauditivni (fiziološke reakcije na stres). Vrsta i ozbiljnost zdravstvenih smetnji zavisi od intenziteta i od trajanja djelovanja buke. Buka od 60 do 70 dB podstiče izlučivanje stresogenih hormona i može uticati na endokrinološki sistem i simpatički dio autonomnog nervnog sistema. Raste nivo holesterola i triglicerida u krvi i krvni pritisak. Većina negativnih zdravstvenih efekata – smetnje kardio-vaskularnog, probavnog i imunološkog sistema, smanjenje pažnje i pamćenja, suženje vidnog polja – mogu biti akutne, ali i preći u hronične: nagluvost i gluvoća, neurovegetativne reakcije (hipertenzija, endokrinološki i poremećaji metabolizma), umor i psihičke reakcije (razdražljivost, tjeskoba i depresija), smanjenje radne i životne sposobnosti. Kod djece se naročito zapažaju poremećaji koncentracije i pamćenja. Dugotrajna izloženost buci dovodi i do pogoršanja postojećih hroničnih bolesti (upale zglobova, bronhitis, depresija). Osobe koje žive ili rade u bučnoj životnoj sredini su dva do tri puta u većoj opasnosti od srčanog infarkta.
Za izolaciju od prekomjerne buke potrebno je predvidjeti odgovarajuću zvučnu zaštitu u zgradama (porozni i apsorpcioni materijali za zidove, plivajući podovi, savremena stolarija, zastakljenje i td.).
Zračenja. Ljudski organizam je osjetljiv na zračenja koja utiču na različite organe tijela. U početku su smetnje blage i opšte prirode (nesanica, vrtoglavice, lako zamaranje, depresivna stanja, ubrzanje ritma srca sa poremećajem srčane frekvencije, loša probava i koncentracija). Nakon više godina djelovanja, javljaju se ozbiljne bolesti srca i pluća, zatim reumatske, psihijatrijske, genetske bolesti i karcinomi. Osim neizbježnih prirodnih, danas su u velikoj mjeri prisutna i tehnička zračenja, koja se mogu značajno smanjiti pa i potpuno eliminisati. Njihovi izvori su konstrukcija i forma građevine, građevinski materijali, izolacije, cjevovodi i provodnici, veliki metalni objekti i namještaj, te električni uređaji. S obzirom na obim upotrebe, armirani beton je najznačajniji izvor poremećaja prirodnog električnog polja, pa u savremenim armiranobetonskim zgradama više nema normalnog električnog stanja, zbog čega su one tzv. „Faradejev kavez“. Svjetska naučna istraživanja su pokazala da je u betonskim i čeličnim zgradama, iznad četvrtog sprata za 57% više bolesti nego na nižim spratovima.
Izloženost visokofrekventnim elektromagnetnim poljima je u porastu zbog svakodnevne upotrebe brojnih vještačnih izvora elektromagnetnog zračenja (televizori, računari, mobilni telefoni), pa govorimo o „elektromagnetskom zagađenju“ ili „elektronskom smogu“ koji izaziva glavobolju, zamor očiju, opšti umor i pad koncentracije. Posebna pažnja danas se posvećuje ispitivanju mogućih štetnih efekata ovog zračenja na karcinogenezu, reproduktivni i nervni sistem.
U cjelini, poremećaji bio-polja, koji nastaju usljed navedenih uzroka, predstavljaju agresivne geopatogene zone poznate kao „zla“ mjesta za život i stanovanje.
Nejonizujuća zračenja. Međudjelovanjem električnih i magnetnih polja nastaju elektromagnetni talasi odnosno elektromagnetna zračenja: telekomunikacioni talasi (fiksni telefoni), radiotalasi, televizijski talasi, mikrotalasi (mikrotalasna pećnica, mobilni telefon), infracrveni i energetski najjači ultraljubičasti zraci.
Nejonizujuća zračenja u visokim dozama djeluju mehanički i toplotno, izazivajući zamućenje očne leće, prolazne promjene na hromozomima, krvnim zrncima i spermatozoidima. Iako nije dokazano sa punom sigurnošću, opravdano se pretpostavlja da bi ova zračenja mogla izazvati oboljenja koja uzrokuju i jonizujuća zračenja: rak, promjene na plodu i nasljedne promjene. Mnogi uređaji koji proizvode elektromagnetna polja dolaze na tržište i u naše domove bez dovoljne prethodne provjere njihovog djelovanja na zdravlje čovjeka.